Κάτι αιώνες και αρκετά χιλιόμετρα ... προς δυσμάς ... ή προς ανατολάς;

Μεταφράζω από το ΜΕΓΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΝ του Χρυσάνθου του Μαδυτινού (έκδοση 1832), από το ΒΙΒΛΙΟΝ Ε'  Κεφάλαιο Ζ' "Περί Αρμονίας", το μέρος εκείνο που αναφέρεται στην δυτική Αρμονία. Το κείμενο μας δίνει ανάγλυφα την απόσταση των εποχών μας, αλλά και την πολιτιστική απόσταση Δύσης και Ανατολής, τουλάχιστον όπως την αντιλαμβάνεται ή όπως θέλει να την αντιλαμβάνεται ο Χρύσανθος - χαρακτηριστικά διαφωτιστική είναι η τελευταία παράγραφος.

Επισημαίνω ότι όλα τα εντός παρενθέσεων ή αγκυλών είναι διευκρινιστικές σημειώσεις δικές μου. Τα εντός παρενθέσεων είναι επεξηγηματικά σχόλια, τα εντός αγκυλών συμπληρώνουν το νόημα.

______________________

σελ. 220

456. ……………

Η Αρμονία είναι μια σειρά από συμφωνίες (=συνηχήσεις, συγχορδίες), που διαδέχονται η μία την άλλη, και που είναι αρεστές στο άκουσμα (α). Και όπως η μελωδία παράγεται από τον συνδυασμό φθόγγων, έτσι και η Αρμονία διαμορφώνεται με τον συνδυασμό συμφωνιών.

457. Η συμφωνία κατ’ αυτούς [τους ευρωπαίους] απαρτίζεται όχι μόνο από δύο φθόγγους, όπως πχ γα κε (do mi), αλλά και από τρεις, όπως γα κε νη (do mi sol), ή και τέσσερεις: γα κε νη Γα (do mi sol Do), ή και πέντε: γα κε νη βου Γα (do mi sol si Do). ^{υποσημείωση 1}

458. Μέρη (φωνές, περιοχές, έκταση φωνών) της Αρμονίας, τα κυριότερα, είναι τρία: το Υπατοειδές (χαμηλό), το Μεσοειδές (μεσαίο) και το Νητοειδές (υψηλό). Καθένα απ’ αυτά αν και αποτελεί ολοκληρωμένη μελωδία, εν τούτοις υπηρετεί ένα κοινό μέλος (υπενθυμίζεται ότι μέλος = μελωδία-ρυθμός-λέξεις), όμως με φθόγγους διαφορετικού ύψους (ποσόν=ύψος / pitch) που συνηχούν, είτε σύμφωνα (κατά την αρχαία ορολογία σύμφωνα διαστήματα είναι η τέλεια 8η, 5η και 4η), είτε παράφωνα (3ες και 6ες , μικρές και μεγάλες) και που βρίσκονται εντός του κάθε μέρους (μέσα στην έκταση κάθε φωνής). Κατ’ αυτόν τον τρόπο, αν μια αρμονική ακολουθία αρχίζει από τους φθόγγους ζω δι βου (fa# re si), το υπατοειδές μέρος (η χαμηλή φωνή) θα αναλάβει τον φθόγγο βου (si)• το μεσοειδές τον δι (re), και το νητοειδές τον ζω (fa#). Πολλές φορές η αρμονία απαρτίζεται από περισσότερα μέρη (φωνές).

459. Η Aρμονία ψάλλεται από πολλούς• επειδή ένας με μία φωνή δεν μπορεί να ψάλλει όλα τα μέρη της Αρμονίας. Οπότε, όταν οι συγχορδίες τοποθετούνται έτσι που να διαδέχεται η μία την άλλη, τότε καθένας ψάλτης [χορωδός] ψάλλει με τη φωνή του τους φθόγγους που ανήκουν στο δικό του μέρος, όποιο του ανατεθεί, μεταβαίνοντας από τον φθόγγο μιας συγχορδίας στον φθόγγο της επόμενης, και αν, καθώς συνηχούν οι φωνές των ψαλτών, αυτό το μίγμα φωνών αρέσει στους ακροατές, τότε λέμε ότι εκτελείται σωστά η Αρμονία. Και αυτός ο τρόπος τού να ψέλνουν όλοι μαζί λέγεται Συνωδία (συν+ωδή) - Accompagnement.

(α) Υπάρχουν και άλλοι πολλοί ορισμοί της Αρμονίας, όπως αυτός: Αρμονία είναι η τέχνη τής τέρψης τής ακοής μέσω τού συνταιριάσματος πολλών φθόγγων που ακούγονται ταυτόχρονα.

__________________________

σελ. 221

460. Διδάσκουν [οι ευρωπαίοι] δύο μεθόδους Συνωδίας. Η μία είναι αυτή που πραγματοποιείται γενικά στις φωνητικές συνθέσεις , στην Ψαλμωδία. Η άλλη είναι εκείνη που πραγματοποιείται μέσω των οργάνων. Η πρώτη λοιπόν μέθοδος, η οποία είναι και αρχαιότερη, απαιτεί ο φθόγγος κάθε μέρους (φωνής) να «αντικρύζει» τον κάθε φθόγγο των άλλων μερών (φωνών) • και οι συλλαβές των λέξεων του μέλους μπορεί να λέγονται από τους ψάλτες είτε συγχρόνως, είτε όχι, ανάλογα με το είδος της Αρμονίας. Συνηθίζεται μάλιστα, να ανατίθεται η αρχή τού μέλους στη μεσαία φωνή (στον tenoro) και να πραγματοποιείται με τέλειες συμφωνίες. (εδώ γίνεται αναφορά μάλλον στην πρώιμη πολυφωνία και στις τεχνικές τού organum και του conductus).

461. Η σύνθεση ενός μέλους γίνεται με κριτήριο την τέρψη της ακοής, χωρίς να τηρούνται κάποιοι κανόνες, ή έστω με λίγους κανόνες. Και από τη μια μεριά, κάθε μέλος αν πετύχει τον στόχο τού να αρέσει, τότε εγκρίνεται, χωρίς να ταξινομείται με κριτήριο κάποιους κανόνες. Κι όποιο δεν αρέσει, με παρόμοιο τρόπο αποδοκιμάζεται. Η Αρμονία, απ’ την άλλη, κατασκευάζεται καταστρώνεται και γράφεται, βασιζόμενη σε κανόνες, χωρίς να δοκιμάζεται πάντοτε ακουστικά. Και αφού με αυτόν τον τρόπο συντεθεί, ψάλλεται και συχνά συμβαίνει να γίνεται αρεστή [στην ακοή]. Εν κατακλείδι, από τα δύο αυτά είδη τής [δυτικής] Μουσικής, το ένα δημιουργείται με αυτόματο τρόπο, και το άλλο, η Αρμονία δηλαδή, με τέχνη. Και το μέλος μπορεί να το συνθέσει ακόμα και ο εντελώς αμύητος στην Μουσική, και αρέσει περισσότερο σχεδόν και από τον Θάμυρι. Αρμονία όμως μπορεί να δημιουργήσει μόνον αυτός που έχει διδαχτεί τους κανόνες της Μουσικής.

462. Οι κανόνες αυτής της Αρμονίας [της δυτικής] είναι τόσοι πολλοί που μπορούν να γεμίσουν βιβλίο ολόκληρο. Μάλιστα, είναι με τόση ακρίβεια στηριγμένοι στα διαστήματα της Ευρωπαϊκής διατονικής κλίμακας, ώστε αν παραστεί ανάγκη να εφαρμοστούν στην δική μας διατονική κλίμακα, θα πρέπει να μεταβάλλουμε τα διαστήματά της.

____________________________

σελ. 222

Αυτή πάλι, η αρμονική συνωδία, απαιτεί ακροατές συνηθισμένους στο να την απολαμβάνουν με ευχαρίστηση. Οπότε, για εμάς που δεν παίρνουμε την παραμικρή ευχαρίστηση από αυτού του είδους την αρμονική συνωδία, δεν χρειάζεται να γίνει και παραπάνω λόγος περί αυτής• επειδή ούτε τους ακροατές μας ευχαριστούμε, και όποιος τέλος πάντων από περιέργεια θέλει να κάνει μια διεξοδική έρευνα γι αυτήν, μπορεί να ανατρέξει σε κάποιο από τα βιβλία που διαπραγματεύονται αυτό το γνωστικό αντικείμενο και να ικανοποιήσει την περιέργειά του. Πάντως, για να σου δείξουμε [ω, αναγνώστα] απλώς και μόνον το πώς γράφεται η Αρμονία, εδώ για χάρη σου παρατίθεται ένα παράδειγμα, παρμένο από αυτά του Αλεξάνδρου Χορόν [Alexandre Étienne Choron], «μεταφρασμένο» από τον Χρύσανθο.

                       

   faux-bourdon

________________________________
υποσημείωση 1:
Η αντιστοιχία των ονομάτων των ευρωπαϊκών και των βυζαντινών φθόγγων βασίζεται στην αντιστοιχία που ο ίδιος ο Χρύσανθος κάνει στον εξής πίνακα (σελ 33):