σημείωμα για το λευκορώσικο σαντούρι (Цымбалы,tsymbaly, τσίμπελ)

Βαβυλωνιακή απεικόνιση δύο σαντουριστών

Το σαντούρι θεωρείται ως ένα περσικής καταγωγής όργανο. Είναι τραπεζοειδούς σχήματος, πολύχορδο, όπου κάθε νότα του παράγεται από ένα ζεύγος έως μια τετράδα χορδών, και παίζεται με μπαγκέτες. Είναι ευρέως διαδεδομένο από την Ινδία και την Ταϋλάνδη έως την Αμερική.

λεπτομέρεια από μεσαιωνική περσική απεικόνιση
 ορχήστρας του  Παλατιού

 Ονοματολογικά: Το όνομα σαντούρ (santūr, santour, santoor, περσικά: سنتور) απαντάται για πρώτη φορά στην αρχαία περσική ποίηση. Μέχρι σήμερα δεν έχει διακριβωθεί η σημασία της λέξης, απλώς είναι βέβαιος ο συσχετισμός της με το συγκεκριμένης μορφής όργανο.

 Η τεράστια διάδοση του οργάνου στις παραδόσεις πολλών χωρών έχει εμπλουτίσει την ονοματολογία που το προσδιορίζει, καθώς επίσης έχει χαρίσει μεγάλη ποικιλία στις μορφές του, στη βάση πάντα της αρχετυπικής τραπεζοειδούς. Στον παρακάτω πίνακα παρατίθενται με αλφαβητική σειρά ανά χώρα και γλώσσα οι διάφορες ονομασίες για το σαντούρι.

Austria – Hackbrett	Iraq – santur	Russia – цимбалы tsimbaly, Дульцимер (dultsimer)
Belarus – Цымбалы (tsymbaly)	Ireland – tiompan	Serbia – цимбал (tsimbal)
Belgium – Hakkebord	Italy – salterio	Slovakia – cimbal
Brazil – saltério	Korea – yanggeum 양금	Slovenia – cimbale, oprekelj
Cambodia – khim	Laos – khim	Spain (and Spanish-speaking countries) – salterio, dulcémele
China – 扬琴 (yangqin)	Latgalia (Latvia) – cymbala	Sweden – hackbräde, hammarharpa
Croatian – cimbal, cimbale	Latvia – cimbole	Switzerland – Hackbrett
Czech Republic – cimbál	Lithuania – cimbalai, cimbolai	Thailand – khim
Denmark – hakkebræt	Mexico - salterio	Turkey – santur
France – tympanon	Mongolia joochin	Ukraine – Цимбали tsymbaly
Germany – Hackbrett	Netherlands – hakkebord	United Kingdom – hammered dulcimer
Greece – σαντούρι	Norway - hakkebrett	United States – hammered dulcimer
Hungary – cimbalom	Poland – cymbały	Uzbekistan – chang
India – santoor	Portugal – saltério	Vietnam – đàn tam thập lục
Iran – santur	Romania – ţambal	Yiddish – tsimbl

από τη Wikipedia

πέρσικο σαντούρι

 Μορφολογικά: το σαντούρι όπως είπαμε έχει διάφορες εκδοχές, παραλλαγές του τραπεζοειδούς σχήματος, κυρίως ως προς το μέγεθος, την κατανομή των χορδών, τα υλικά κατασκευής, αλλά και τη μορφή που έχουν οι μπαγκέτες του.

ούγγρικο τσίμπαλομ

Για παράδειγμα, το περσικό σαντούρι είναι ιδιαίτερα μικρού σχήματος, παίζεται με λεπτεπίλεπτες ξύλινες μπαγκέτες (με προαιρετική μια περιέλιξη στα άκρα τους από βαμβάκι και χαλαρή κλωστή), έχει κινητούς καβαλάρηδες που στηρίζουν τις χορδές έτσι ώστε μια επιθυμητή νότα να κουρδίζεται με μετακίνηση του καβαλάρη, και αποδίδει 7φθογγες κλίμακες σε μία έκταση από 3 οκτάβες (βάση το Fa3).

 Ενώ το ουγγρικό τσίμπαλομ είναι μεγάλου μεγέθους, σταθερής βάσης, με πεντάλ που στομώνουν ή απελευθερώνουν τις χορδές, αναλόγως κλείνοντας και ανοίγοντας-διατηρώντας τον ήχο, παίζεται με μακριές ξύλινες μπαγκέτες που στην άκρη τους έχουν περιέλιξη από βαμβάκι τυλιγμένο σφιχτά με κλωστή, είναι χρωματικό και έχει έκταση 4 οκτάβες συν μία 3η μεγάλη, ξεκινώντας από το Do2.

παραδοσιακό λευκορώσικο σαντούρι

Το λευκορώσικο σαντούρι, γνωστό ως hammer dulcimer ή Cymbaly, ή τσίμπελ, είναι χρωματικό και η σημερινή του έκταση είναι από Sol 3 έως το Si 6 (3 οκτάβες και μία 3η μεγάλη). Σημειωτέον το ελληνικό σαντούρι έχει την ίδια έκταση ακριβώς, κατά μία οκτάβα χαμηλότερα. Δεν είναι σαφώς διευκρινισμένο το πότε το όργανο εισήχθη στη Λευκορωσία. Υπάρχει μια εικασία ότι εισήχθη τον 12ο ή τον 13ο αιώνα από γερμανούς ταξιδευτές, στο τότε Μεγάλο Δουκάτο της Λιθουανίας, αν και είναι γνωστό ότι τα σαντουροειδή όργανα ήσαν διαδεδομένα στις ανατολικές σλαβικές χώρες ήδη σε παλαιότερες εποχές. Πάντως την πρώτη γραπτή μαρτυρία για το λευκορώσικο cymbaly την απαντούμε κατά τον 14ο αιώνα.

Το όργανο έχει ποικίλες μορφές ανάλογα με τις περιοχές της Λευκορωσίας, και στις διάφορες παλαιές παραδοσιακές μορφές του ο αριθμός των φθόγγων που παράγει ποικίλει από 12 έως 24. Επίσης, η διάδοσή του μέσα στο ακαδημαϊκό πλαίσιο μουσικής εκπαίδευσης, εκτός από την όξυνση της τεχνικής του, την διεύρυνση του ρεπερτορίου του πέραν των ορίων της παραδοσιακής μουσικής προς την κλασική και την σύγχρονη (με μεταγραφές κλασικών έργων και με πρωτότυπα σύγχρονα έργα), οδήγησε ακόμη και στη δημιουργία μιας οικογένειας οργάνων διαφορετικού μεγέθους και έκτασης (alto, tenoro, basso).

Η κορυφαία λευκορωσίδα σολίστ Αγγελίνα Τκάτσεβα
με σύγχρονο τσίμπελ ορχήστρας

Αυτό που τεχνικά ξεχωρίζει το cymbaly είναι οι μπαγκέτες του, που τείνουν να προσομοιώσουν τόσο στη μορφή, όσο και στον χειρισμό, το πλήκτρο του πιάνου, κάτι που προσδίδει δύναμη, ευκρίνεια και λαμπρότητα στον ήχο του, σε βαθμό που το cymbaly μπορεί να σταθεί ηχητικά επαξίως εντός των δυναμικών μιας συμφωνικής ορχήστρας. Αυτός είναι και ο λόγος που το ρεπερτόριο του τσίμπελ είναι ιδιαίτερα διευρυμένο. Ιδανικό στο να αποδίδει με λεπτότητα το μεσαιωνικό και αναγεννησιακό ύφος, τη μπαρόκ μουσική αλλά και την κλασική, έχει ένα μεγάλο ρεπερτόριο από μεταγραφές κυρίως έργων για βιολί, που συνεχώς επεκτείνεται. Πέραν αυτού πολλοί σύγχρονοι συνθέτες, ρώσοι και λευκορώσοι και όχι μόνον, γράφουν έργα είτε σόλο είτε για τσίμπελ και μικρά ή μεγάλα σύνολα.

 Από τους σπουδαίους Λευκορώσους σύγχρονους συνθέτες που έχουν γράψει σημαντικά έργα για τσίμπελ αναφέρουμε τους: Ντιμίτρι Σμόλσκι, Βίκτορ Βόϊτικ, Βίκτορ Κοπυτσκό, Βιετσισλάβ Κουσνιετσόφ, Γενάντι Γερματσένκοφ, Βλαντίμιρ Κουριάν. Αξίζει βέβαια να σημειωθεί ότι κάθε λευκορώσος συνθέτης έχει γράψει ένα μικρό ή μεγάλο αριθμό έργων για τσίμπελ. Επίσης, μία πληθώρα λευκορώσων παλαιών και νέων ερμηνευτών, με ακαδημαϊκές σπουδές, υπηρετεί την συνεχώς διευρυνόμενη φιλολογία του οργάνου.

 Στην Ελλάδα, η παρουσία και η δραστηριοποίηση της Αγγελίνας Τκάτσεβα, ώθησε αρκετούς συνθέτες, όπως οι Θόδωρος Αντωνίου, Βασίλης Τενίδης, Νίκος Τάτσης, Γιώργος Λεωτσάκος, Μιχάλης Χριστοδουλίδης, Γιώργος Κουμεντάκης, Γιώργος Χατζημιχελάκης, Παναγιώτης Λυκούδης, να γράψουν έργα είτε για σόλο τσίμπελ είτε για τσίμπελ και διάφορα σύνολα.